VESTFIRÐINGUR ÁRSINS 2017 – ERLA BJÖRG ÁSTVALDSDÓTTIR
Dýrfirðingurinn Erla Björg Ástvaldsdóttir er Vestfirðingur ársins árið 2017 að mati lesenda bb.is. Kannski eru einhverjir sem kannast ekki við nafnið, eða hvað hún kann að hafa sér til frægðar unnið, því ekki fara öll afrek mannanna hátt. Þrátt fyrir að samfélagsmiðlar sendi okkur í mun meiri mæli en áður sögur af því sem gerist í hinu venjubundna lífi eru enn sögur sem við ekki heyrum. Það er þó fólk sem vissi af hetjudáð Erlu og kaus hana Vestfirðing ársins með afgerandi kosningu.
Erla Björg býr í Neðri Hjarðardal í Dýrafirði ásamt eiginmanni sínum Karli Andrési Bjarnasyni. Í fyrravor, mitt í annasömu lífi bænda, miðjum sauðburði, bjargaði Erla lífi eiginmanns síns. Ein á bænum, hnoðaði hún og blés hátt í hálftíma til að viðhalda lífi hans. Athugasemdirnar sem skrifaðar voru með kosningunni tæptu allar á þessu afreki með einum eða öðrum hætti. Ein sagði einfaldlega Hún bjargaði mannslífi. Þessi þrjú orð vitna um eitthvað stórbrotið. Að bjarga mannslífi og að gefast ekki upp þó útlitið kunni að virðast svartasta svart.
Erla Björg ólst upp á Þingeyri og hefur alla tíð búið í Dýrafirði. Hún fluttist í Neðri Hjarðardal árið 1986 með Karli og hefur búið þar síðan. Þau eiga saman tvær dætur, Marý og Blómeyju Ósk og eiga nú orðið fimm barnabörn. Erla er deildarstjóri á dvalarheimilinu Tjörn á Þingeyri og hefur hún unnið þar allann sinn starfsaldur og grínast með að hún hafi unnið þar svo lengi að bráðum verði hún löggildur vistmaður.
Ég ek yfir í Dýrafjörð á milli lægða. Merkilegt hvernig þær virðast herja ólíkt á firðina sem kúra þó svo nálægt hverjum öðrum. Kafsnjór þegar ég held heiman frá mér í Skutulsfirði, allt hvítt þegar ég renni í gegnum Önundarfjörðinn. Síðan, á einum fallegasta stað Vestfjarða, þegar Dýrafjörður með vestfirsku Alpana sem kórónu sína blasir við ofan af Gemlufallsheiði, var zebra-mynstrið allsráðandi og þegar neðar í fjörðinn var komið, nánast auð tún.
Skall niður í hjartastoppi
Það er líf og fjör á heimilinu þegar blaðamann ber að garði. Marý, eldri dóttir hjónanna, er í heimsókn með börnin sín fjögur. Húsmóðirin tekur hlýlega á móti mér og við setjumst inn í borðstofu. Eftir stutt spjall um heima og geima leiðum talið að deginum örlagaríka:
„Það var í byrjun sauðburðar og við vorum búin að plana nóttina, hver átti vakt hvenær og svoleiðis. Klukkan tvö ýti ég við Karli, sem ég þurfti nú yfirleitt ekki að gera og spyr hann hvort hann vilji að ég fari út. Þá drífur hann sig af stað út í fjárhús. Um sjö fer ég að undirbúa daginn og þá er hann sofandi. Ég vek hann því við ætluðum að taka inn rúllu í sameiningu. Hann fer á fætur og ég held áfram að undirbúa morgunmatinn og er rétt búin að setja brauð í ristina, þegar ég heyri svakalegt högg. Ég stekk fram og sé að Karl hefur skollið í gólfið. Ég fer að stumra yfir honum, en næ engu sambandi við hann og gat ekki fundið neinn púls. Ég hringi þá strax í 112, því ég taldi að hann væri í hjartastoppi. Konan í símanum spyr út í hvernig staðan sé og ég segi að það komi skrítin hljóð úr honum og ég finni engan púls. Hún bað mig um að láta símtólið við munninn á honum og segir svo: Þetta er ekki eðlilegt, þú verður að byrja að hnoða strax.
Ég byrja að hnoða og hún hefur eflaust farið sína leið að kalla út sjúkrabílinn. Ég hnoðaði í heillangan tíma, en ég gerði mér enga grein fyrir hvað tímanum leið. Ég fór bara í mína vinnu – blés og hnoðaði. Á endanum þegar mig var farið að lengja eftir sjúkrabílnum spyr ég: Hvað er sjúkrabíllinn eiginlega, fer hann ekki að koma? Þá segir hún mér að hún nái ekki í neinn á Þingeyri og þá lét ég nokkur orð falla sem ég ætla nú ekki að hafa eftir hérna. Þá spyr konan mig hvort það séu einhverjir í kring um mig sem hún geti haft samband við og ég bendi á Steina og Eddu hérna í Hjarðardal og svo hélt ég bara áfram við mína vinnu. Hún segir mér svo að þau séu á leiðinni og hún hafi líka kallað út björgunarteymi.
Á þessum tímapunkti var ég hætt að ná að opna munninn á Karli. Það var eins og hann væri allur að frjósa. Ég segi konunni í símanum það og hún segir að þá verði ég bara að halda áfram að hnoða. Ég spyr þá hvort að ég megi ekki blása í gegnum nefið, því mér fannst að ég yrði að koma súrefni í hann. Hún segir það í góðu lagi ef ég treysti mér til þess, svo ég gerði það og ég hélt áfram að hnoða og blása í gegnum nefið. Ég hef ekki hugmynd um hvað langur tími hafði liðið og hef ekki reynt að fá svör við því, en mér skilst að það hafi í það minnsta verið 20 mínútur. Síðan koma Steini og Edda og hann fór að hnoða og ég hélt áfram að blása. Síðan kom Sighvatur á Höfða og hann fór að hnoða og Steini að blása. Þeir reyndu að opna fyrir öndunina aftur en það gekk ekki svo það var haldið áfram að blása í gegnum nefið.“
Ekki hægt að manna sjúkrabílinn
Ekki gekk að manna sjúkrabílinn á Þingeyri, svo fyrstir á vettvang voru lögreglumenn frá Ísafirði.
„Ég pirra mig á þessu enn í dag“ segir Erla. „Við eigum ekki að þurfa að lifa við þetta óöryggi. Í þessu tilfelli var hægt að fá mann til að keyra bílinn en engann til að vera aftan í. Þetta á ekki að þurfa að gerast og það á að vera hægt að svara því strax hvort hægt sé að manna bílinn eða ekki. Það er stuðtæki í bílnum og mér finnst lágmark að koma því á staðinn þegar svona er. Þegar lögreglan kom á staðinn var hún með stuðtæki í bílnum og þegar hann var stuðaður í þriðja sinn, náðu þeir púls. Þegar þeir byrjuðu að stuða hann fór ég afsíðis, ég gat ekki meir og leyfði þeim bara alveg að taka við. Fljótlega kom svo sjúkrabíllinn á staðinn, þeir voru mjög fljótir yfir og mega alveg eiga það að hafa sýnt skjót viðbrögð. Ég keyrði svo á eftir þeim á Ísafjörð, eftir að hafa fengið fólk til að leysa mig af í sauðburðinum.“
Mæðgurnar segja mér að í kjölfarið á þessu atviki hafi verklagsreglum vegna útkalla fyrir Dýrafjörð verið breytt og nú sé alltaf hringt á sjúkrabíl á Ísafirði.
Karl var í framhaldinu sendur suður með sjúkraflugi og fór Marý dóttir hans með honum. Það er ekki einfalt mál fyrir bændur að fara af bæ yfir hábjargræðistímann og taldi Erla sér ómögulegt að fylgja manni sínum suður þar sem í nægu var að snúast í sauðburðinum. Strax um kvöldið byrjuðu ættingjar að mæta til að leggja fram aðstoð sína og daginn eftir var tvíburasystir hennar sem búsett er á Patreksfirði mætt á staðinn.
Best þegar hann fór aftur að brúka munn
–Hvað fór í gegnum huga þér í þessu öllu saman?
„Ég veit það hreinlega ekki. Ég vakna stundum enn upp á nóttunni og hlusta, bara til að vera viss um að hann sé enn þarna. Ég leyfði mér aldrei að hugsa þetta alla leið og sökkti mér í verkin sem þurfti að vinna. En auðvitað var maður smeykur. Þetta var svo langur tími og ég var ekkert viss um að hann kæmi aftur ef ég á að segja alveg eins og er. Allavega ekki alveg óskaddaður. Mér fannst ég þurfa að gera svo margt hér heima og vissi að hann væri í góðum höndum hjá Marý, en systir mín sagðist ekki hlusta á þetta og ég færi suður! Ég er voða þakklát í dag. Mér leið betur að vera fyrir sunnan hjá honum. Þegar ég var enn heima heyrði ég í lækninum fyrir sunnan og þá hafði Karl farið í tvö hjartastopp til viðbótar. Hann sagði bara að það væri betra að ég kæmi suður, Marý ætti ekki að þurfa að þurfa að taka erfiðar ákvarðanir ein. Ég er líka þakklát fyrir að drífa mig suður til að leggja ekki meira á hana.“ Marý skýtur inn í að þetta hafi nú ekki verið alslæmt og hún hafi nú haft við hlið sér hinn helminginn af pabba sínum – tvíburabróður hans.
„Ég var fyrir sunnan í viku og var þarna þegar hann vaknaði. Mér var boðin áfallahjálp á sjúkrahúsinu, bæði af djákna og sjúkrateymi. Mér fannst ég ekki þurfa þess, en þær sögðu að ég mætti koma og tala við þau hvenær sem væri. Svo ég get ekki annað sagt að en að mér hafi verið boðin aðstoð eftir þetta áfall. Ég hef alltaf sagt að það voru mín verðlaun að hann vaknaði, síðan að hann gæti hreyft hendurnar. Þegar hann var svo farin að geta brúkað munn þá var þetta komið! Að vita til þess að það var ekkert sem skemmdist. Ég hugsa að það hafi nú einhver verið með mér þarna um morguninn að hjálpa mér.“
Þrátt fyrir að hafa allan sinn vinnualdur unnið á öldrunarheimili hefur Erla aldrei þurft að beita hjartahnoði áður en hún þakkar fyrir að hafa setið reglulega námskeið í skyndihjálp á vegum vinnunnar: „Mig grunaði samt ekki að ég þyrfti þó í raun einhverntíman að nota þetta og hvað þá að standa ein í þessu. Sumir hafa spurt hvernig ég hafi farið að þessu svona ein. En hvað er hægt að gera þegar ekki er hægt að stóla á einhvern annan? Ég varð bara að gera þetta. Það er bara svoleiðis.“
Erla hvetur alla til að læra fyrstu hjálp, það geti virkilega skipt sköpum og bjargað mannslífum:
„Farið öll á skyndihjálparnámskeið! Ekki hafa áhyggjur af því að kunna þetta ekki þegar á reynir, þetta fer inn í minnið. Það er nú gaman að segja frá því að maðurinn minn gaf mér stundum illt auga á spítalanum þegar hann var að velta því fyrir sér afhverju honum væri svona illt í bringunni.“
Þrátt fyrir bringueymsli Karls, þá hrósuðu læknarnir Erlu í hástert fyrir og sögðu það ansi gott að hann væri með öll rifin heil eftir svona mikið hnoð, það væri sannarlega ekki sjálfssagt. Einn þeirra sagði þegar hann kom á vakt: Hvar er hún sem hnoðaði? Ég vil sjá þessa konu!
Ekkert hefur komið í ljós hvað var þess valdandi að Karl fór í hjartastopp. Hann var með hreinar kransæðar, hrein lungu og engin ör á hjartanu. Blóðprufur sem teknar voru þegar hann kom á spítalann sýndu ekki að hann hefði farið í hjartastopp. Sýni voru send til Svíþjóðar til að reyna að fá einhver svör, en allt kom fyrir ekki og er þetta enn ráðgáta. Það var þó settur í hann bjargráður sem sér til þess að koma hjartanu aftur í gang ef það stoppar aftur.
Dráttarvél að launum
–Það er mér alveg ljóst að þessi lífsreynsla hefur haft mikil áhrif á Erlu og fjölskyldu hennar, en hún horfir þakklát um öxl:
„Þetta er nú lífsreynsla að fara í gegnum og ég er svo innilega þakklát öllum þeim sem komu að þessu með einum eða öðrum hætti og öllum þeim sem hjálpuðu í kjölfarið, að vera ekki ein í þessu. Ég veit ekki hvað ég hefði gert ef þetta hefði farið á versta veg, þannig að við vorum bara heppin. Ég fékk jólagjöfina mína snemma þetta árið, að fá minn mann til baka. Ég hef líka grínast með það að ég hafi haft nógu mikið fyrir því að næla í þennan bónda minn, svo ég ætla ekki að sleppa honum svo auðveldlega frá mér aftur.
Ég vil gjarnan nota þetta tækifæri og þakka öllum sem hjálpuðu okkur, ég á ekki orð yfir hvað allir voru tilbúnir að hjálpa. Ég get svo svarið það að við hefðum getað sett mann á hverja rollu í sauðburðinum, svo margir voru tilbúnir að rétta okkur hjálparhönd. Það snerti mig virkilega. Svo var fullt af fólki að hjálpa okkur í heyskapnum og við að smala. Ég er virkilega þakklát hverjum og einum.“
Karl hefur verið við merkilega góða heilsu frá því hann kom aftur heim og segir Erla að það hafi komið öllum á óvart hversu hratt og vel hann náði sér og segir það augjóst að hans tími væri ekki kominn. Marý segir að útlitið hafi verið það svart að ekki hafi endilega verið búist við því að hann kæmi lifandi til baka eftir að hafa farið suður með sjúkraflugvélinni.
Karl er á vappi um húsið og ég get ekki stillt mig um að spyrja hann hvort hann muni eitthvað eftir þessu?
„Nei, ég man ekkert eftir þessu. Ekki einu sinni eftir því að hafa farið í fjárhúsin um nóttina. Ég tapaði alveg fimm dögum á síðasta ári. Fyrsta sem ég man eftir mér er þegar ég var kominn upp á hjartadeildina á Landspítalanum.“ Erla bætir inn í: „Hann man ekki einu sinni eftir því að hafa gefið mér dráttarvélina sína!“ Sem vekur mikil hlátrasköll við borðið.
„Læknirinn sagði: Nú verður þú að gera eitthvað sætt fyrir konuna þína og gefa henni eitthvað fallegt. Karl hugsaði sig um og sagði svo: Ég gef henni dráttarvélina mína, og bætir svo við…ég á hvort sem er eftir að borga hana! Þá sprungu allir úr hlátri og á þessari stundu áttaði ég mig á að hann væri kominn til baka.“
Lífið breytingum háð
Erla og Karl hafa verið saman frá unga aldri og það er skondið að segja frá því að þau eru bæði tvíburar – og komu bæði í heiminn sitjandi segir Erla hlæjandi. Kannski voru örlög þeirra einhversstaðar skrifuð í skýin. Þrátt fyrir einungis tveggja ára aldursmun tvíburanna tveggja í sama firði, þá lágu leiðir þeirra Erlu og Karls þó ekki saman fyrr en að skólagöngu lokinni. Erla minnist með hlýju hestamannaballsins á Þingeyri þar sem þau kynntust fyrst og segir að í þá daga hafi verið gaman að lifa á Þingeyri – og félagslífið í miklum blóma.
Eftir áfallið síðasta vor, þá ákváðu þau hjónin að hætta búskap. Þau höfðu bæði unnið meðfram búskapnum og nú var tími til kominn að draga úr álaginu. Þau settu jörðina á sölu síðasta sumar:
„Við settum allt á sölu og vorum að vonast til að einhver myndi vilja kaupa jörð með öllu, einhver sem væri tilbúinn að fara út í búskap. En það gekk ekki eftir, landbúnaðurinn ekki svo glæsilegur í dag. Þess vegna fórum við þá leið að slátra öllu í haust. Heilsan er meira virði en að berjast í þessu.“
Þau voru með um fjögur hundruð fjár og Erla segir með þunga í röddinni að það hafi verið erfitt að horfa á eftir bílnum úr hlaði. Hún segir þó að eftir á sé henni létt, lífið sé einfaldara að vera ekki bæði í búskap og vinnu utan heimilis og hafi þau í hyggju að flytja á Þingeyri þegar að jörðin selst.
Á borðið eru bornar dýrindis kræsingar og áfram halda fjörugar samræður um lífsins gagn og nauðsynjar. Það er gleði og gaman og það er auðvelt að sjá að lífsgleðin er fjölskyldunni í blóð borin. Hér má gera grín og hér tekur enginn sig of hátíðlega, eins og kom glöggt í ljós þegar við vorum að tala um hvað það var mikið lán að ekkert hafi skemmst í höfðinu á Karli við áfallið. Þá heyrist í honum: „Það var nú ekkert til að skemma.“
Anna Sigríður Ólafsdóttir
